الگوی جای­گیری کشورها در زنجیره­های ارزش جهانی

افسانه شفیعی (دانشیار موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی)

به استناد نتایج مطالعه گروه مشاوره‌اي بوستون (Boston Advisory Group 2016)، بازیگران مهم صنعتی جهان به 4 دسته کلی زیر تقسیم می شوند.

الف) كشورهاي مواجه با شرایط کاهش سهم از بازار. كشورهايي كه به‌دليل هزينه‌هاي بالاي انرژي و عدم رشد بهره‌وري در حال از دست دادن جايگاه خود هستند. کشورهایی كه در دهه‌هاي قبل به كشورهايي معروف بوده‌اند كه هزينه توليد در آنها پایین بوده است، اما اخيرا به‌دليل عدم رشد كافي بهره‌وري و نيز افزايش قيمت‌هاي انرژي و نرخ دستمزد، هزينه توليد در آنها به‌شدت افزايش يافته است و در مقايسه با آمريكا، كالاهاي صنعتي را بسيار گران‌تر توليد مي‌كنند. برخی از اين كشورها عبارتند از: سوئيس، ايتاليا، فرانسه، بلژيك، استراليا و سوئد.

ب) كشورهاي تحت فشار. كشورهايي كه تحت فشار رقابت، در حال از دست دادن مزيت هزينه پايين توليد هستند. اينها كشورهايي هستند كه پيش از اين هزينه توليد صنعتي در آنها پايين بوده است، اما به‌دليل افزايش دستمزدها، تقويت نرخ‌هاي ارز، افزايش قيمت‌هاي انرژي و عدم رشد كافي در بهره‌وري (به اندازه‌اي كه بتواند افزايش دستمزدها، قيمت‌هاي انرژي و قيمت‌هاي ارز را جبران كند) قدرت رقابت خود را از دست داده‌اند و لذا هزينه توليد در آنها به آمريكا نزديك شده است. نمونه اين كشورها عبارتند از: برزيل، چين، جمهوري چك، لهستان و روسيه.

ج) كشورهاي قادر به حفظ موقعيت. كشورهايي كه توانسته‌اند جايگاه مناسب خود در گذشته را همچنان حفظ كنند. نمونه‌هاي اين كشورها عبارتند از: ژاپن، هلند، آلمان و بریتانیا. اين كشورها همچنان رقابت‌پذيري هزينه‌اي خود را حفظ كرده‌اند و دليل اصلي آن رشد مناسب و سريع بهره‌وري (در مورد همه آنها) و كاهش ارزش پول ملي (در مورد هند و اندونزي) بوده است. در مورد بريتانيا و هلند، عامل مهم ديگر سياست‌هاي اقتصادي باثبات بوده است.

د) ستاره‌هاي جهاني در حال طلوع. دسته چهارم كشورهايي هستند كه از آنها مي‌توان به‌عنوان كشورهاي موفق آينده نام برد. این گروه از کشورها را از دو بُعد می‌توان مدنظر قرار داد: کشورهایی که از منظر رقابت‌پذیری هزینه‌ای در حال ظهور هستند (مانند هندوستان، مالزی، ویتنام، اندونزی و تایلند که اصطلاحا تحت عنوان چین جدید خوانده می­شوند) و کشورهایی که بیشتر از منظر ارتقای شایستگی‌های محوری و موضوعات کیفیتی در صدر قرار می‌گیرند (مانند آمریکا و کره جنوبی). این کشورها به­دلیل مزیت در بهره­وری، انرژی و سیاست­های ارزی مناسب بازیگران آینده رقابت صنعتی خواهند بود.

نهایتا، با توجه به شرایط برشمرده در خصوص الگوی رشد هزینه­ها و بهره­وری در کشورهای فوق (نرخ دستمزد و انرژی) و بهره­وری نیروی کار، در آینده صنعت و تولید سه گروه کشور به عنوان نقش­آفرینان اصلی تولید و تجارت صنعتی پدید خواهد آمد. این سه گروه عبارتند از:

گروه اول، پیمانکاران جدید: به­واسطه سطح پایین هزینه منابع تولید به ویژه دستمزد، این کشورها با تنوع پایین تولیدی و به­طور تخصصی اقدام به ارائه خدمات ساخت تحت برند کشورهای دیگر می­نمایند. از آن جمله می­توان به مالزی، ویتنام، تایلند و اندونزی اشاره کرد. این کشورها جانشین چین در تولید ارزان می­شوند.

گروه دوم، سرشاخه­های زنجیره­های ارزش جهانی: این کشورها با وجود سطح بالای هزینه­های تولید به سبب تخصص در طراحی محصولات و برندهای جدید به عنوان سرشاخه در زنجیره ارزش جهانی محصولات صنعتی محسوب می­شوند. از آن جمله می­توان به ژاپن، امریکا، آلمان اشاره کرد.

گروه سوم، کشورهای مستقل از زنجیره­ها: این کشورها صادرکنندگانی مستقل از زنجیره­های ارزش جهانی هستند. روسیه و برزیل از جمله کشورهای مستقل متعلق به دسته سوم می­باشند.