توضيح اجمالی:

دولت­ها با هدف جذب سرمایه­گذاران و هدایت سرمایه­گذاری­ها به سمت بخش­ها یا مناطق مورد نظر، مشوق­های سرمایه­گذاری را برای سرمایه­گذاران و فعالان اقتصادی واجد شرایط تخصیص می­دهند. این مشوق­ها در اشکال مختلفی نظیر معافیت­ها، تعطیلات، اعتبارات و تخفیف­های مالیاتی، نرخ­های ترجیحی مالیات، کمک هزینه و وام کم بهره اعطا می­شوند. بررسی الگوی اعطای مشوق‌های سرمایه‏گذاری در ایالات متحده آمریکا که دارای جایگاه برترین مقصد سرمایه­گذاری مستقیم خارجی در سطح جهان می­باشد، نشان می‌دهد:

1- مشوق­های سرمایه­گذاری آمریکا با دو رویکرد منطقه­ای و هزینه­ای و در قالب اعتبار مالیاتی و یا کمک هزینه اعطا می­شوند. مشوق­های منطقه­ای با هدف تشویق شرکت­های داخلی و خارجی به سرمایه­گذاری در مناطق کمتر توسعه یافته و به منظور تسریع در روند توسعه اقتصادی و اشتغال­زایی ارائه می­شود. مشوق­های هزینه­ای به شکل اعتبار مالیاتی و با هدف ارتقای ارزش افزوده، ایجاد مزیت رقابتی و بهبود طرح­های ایجادی و توسعه­ای تولیدی، بازیابی نفت، تولید برق، انرژی خورشیدی، خودروهای برقی و ...  اعطا می­شوند.

2- از جمله مهمترین مشوق­های اعطایی امریکا که می­تواند در بازبینی قوانین مالیاتی ایران مورد توجه قرار گیرد عبارتند از:

الف. مشوق‌های منطقه­ای: این­گونه مشوق­ها با نرخ­های ترجیحی و اعتبار مالیاتی 7 ساله به منظور توسعه مناطق کمتر توسعه یافته اعطا می‌شوند.  

ب. مشوق­های تحقیق و توسعه: به منظور توسعه فعالیت شرکت­های دانش بنیان معادل 11 درصد از متوسط هزینه­های تحقیق و توسعه طی سه سال اخیر، اعتبار مالیاتی می­باشد. ضمن این­که برای فعالیت­های پژوهشی خاص نظیر تحقیقات مربوط به درمان بیماری­های نادر، اعتبار مالیاتی به 20 تا 25 درصد افزایش می­یابد.

ج. مشوق­های ایجاد فرصت شغلی برای گروه­های خاص: این مشوق­ها به شرکت­هایی اعطا می­شود که کارکنان خود را از بین گروه­های هدف که موانع زیادی برای به­کارگیری آنها وجود دارد نظیر جانبازان و معلولان، افراد دارای سابقه زندان یا ارتکاب جرم، افرادی که بیکاری طولانی مدت را تجربه کرده­اند و ...، استخدام ­­می­کنند. در این راستا معادل ۲۵ یا ۴۰ درصد دستمزد پرداختی اعتبار مالیاتی اعطا می­شود (یک شرکت می­تواند به ازای هر یک از کارکنان 9600 دلار دریافت کند).

د. مشوق‎های حمایت از تأمین مسکن برای افراد کم­ درآمد: برای خرید، ساخت و نوسازی مسکن­هایی که مقرر است به خانواده­های کم درآمد اجاره داده شوند، بسته به روش تامین مالی، اعتبار مالیاتی 4 یا 9 درصدی با دوره بازپرداخت 10 سال اعطا می­شود.

هـ . مشوق­های حفظ محیط زیست: برای تجهیزات سوخت­گیری خودروهای با سوخت جایگزین، 30 درصد هزینه­های صرف شده، اعتبار مالیاتی می­باشد و برای خودروهای برقی بسته به ظرفیت باتری، اعتبار مالیاتی از 2500 تا 7500 دلار به ازای هر وسیله نقلیه اعطا می­شود.

و. مشوق­های انرژی: به منظور توسعه فعالیت­های بهره­برداری از چاه­های کم بازده نفت و گاز، به ازای تولید هر بشکه نفت خام 3 دلار و برای تولید هر هزار فوت مکعب گاز 5/0 دلار اعتبار مالیاتی اعطا می­شود. همچنین برای تولید برق از منابع تجدیدپذیر، برای دوره­ای 10 ساله به ازای هر کیلو وات ساعت برق تولیدی 3/1 یا 5/2 سنت اعتبار مالیاتی ارائه می­شود.

ز. مشوق­های سرمایه­گذاری در تجهیزات انرژی: برای سرمایه­گذاری در تجهیزات انرژی خورشیدی، پیل سوختی و سیستم تولید هم­زمان برق و گرما، 30 درصد هزینه­های سرمایه­گذاری شده، اعتبار مالیاتی در نظر گرفته می­شود.

نكات كليدي:

با بهره‌گیری از تجربیات کشور آمریکا می­توان به این موارد به عنوان پیشنهاد‌های کاربردی در حوزه مشوق­های سرمایه­گذاری ایران اشاره نمود:

الف. با توجه به این­که در ادبیات مالیاتی دنیا و به خصوص تجربه آمریکا سعی شده است اعتبار مالیاتی جایگزین معافیت­های مالیاتی گردد که این امر آزادی عمل بیشتری را برای فعالان اقتصادی و به خصوص تولیدکنندگان در بهره­گیری از معافیت­های مالیاتی فراهم می­آورد، پیشنهاد می­شود معافیت­های مالیاتی قانون مالیات­های مستقیم به خصوص معافیت­های ماده 132، به اعتبار مالیاتی تغییر کند، این امر برای فعالان صنعتی که به طور معمول زمان بیشتری برای انجام اقدامات اولیه راه­اندازی کارخانه صرف می­کنند مطلوب­تر است به عبارتی به جای معافیت مالیاتی 5 ساله (10 ساله برای مناطق کمتر توسعه یافته) اعتبار مالیاتی معادل 100 تا 200 درصد سرمایه­گذاری انجام شده به صاحبان کسب­وکار اعطا می­شود که می‌توانند در طی هر مدت زمان که اعتبار مالیاتی مستهلک شود، از آن بهره­مند گردند.

ب. آمریکا به منظور بهبود شرایط مسکن برای افراد کم­درآمد، مشوق­های خود را در قالب اعتبار مالیاتی برای شرکت­های فعال در ساخت و ساز مسکن استیجاری جهت افراد با سطح درآمد پایین ارائه می­کند. با توجه به افزایش بهای مسکن و اجاره بها بویژه در شهرهای بزرگ ایران، پیشنهاد می­شود علاوه بر طرح مسکن مهر که با هدف خانه­دار کردن اقشار کم درآمد از سوی دولت ارائه شده است، مشوق­هایی با هدف ترغیب انبوه­سازان به ساخت و ساز برای اجاره به مستأجرین کم درآمد در نظر گرفته شود.  

ج. با عنایت به رویکرد اخیر دولت مبنی بر ضرورت ایجاد فرصت­های اجتماعی برابر برای افراد دارای معلولیت و لزوم ایجاد فرصت­های شغلی برای بکارگیری آنها در همه دستگاه­ها و سازمان­ها، پیشنهاد می­شود در راستای حمایت از اشتغال معلولان و جانبازان و سایر گروه­های هدف نظیر افراد دارای سابقه کیفری و ...، مشوق­های مالیاتی در قالب اعتبار مالیاتی جهت ترغیب بخش غیردولتی به استخدام این افراد تخصیص یابد. 

د. با توجه به اهمیت نهادینه کردن فرهنگ احیا و مرمت بافت­های تاریخی با هدف انتقال آن به نسل­های آینده، و به منظور تسریع در حفظ، حراست و احیای این بناها، بویژه بناهایی که نقشی جدی در شکل­گیری تاریخ، فرهنگ و هویت معاصر کشور دارند، می­توان همانند کشور امریکا، مشوق­هایی در قالب اعتبار مالیاتی برای فعالان این حوزه در نظر گرفت. شایان ذکر است قوانین موجود با رویکرد هزینه­های قابل قبول مالیاتی سامان­دهی شده است.

هـ. ایران از لحاظ برخورداری از منابع مختلف انرژی یکی از غنی­ترین کشورهای جهان محسوب می­شود و علاوه بر وجود منابع گسترده فسیلی، دارای قابلیت فراوان انرژی­های تجدیدپذیر از جمله باد، خورشید، زیست توده و ... می­باشد. لذا به منظور استفاده بهینه از ذخایر نفت و گاز و توسعه انرژی­های تجدیدپذیر، پیشنهاد می­شود برای شرکت­های فعال در این حوزه، اعتبار مالیاتی برای خرید تجهیزات و فناوری مربوطه در نظر گرفته شود. لازم به ذکر است قوانین موجود با رویکرد معافیت­های مالیاتی با بازه زمانی مشخص (5 تا 13 سال) می­باشد که در ادبیات مالیاتی جدید با اعتبار مالیاتی (فارغ از بازه زمانی) جایگزین شده است.