شوکهای قیمت مصرف کننده و جایگاه کلیدی فروشگاههای زنجیرهای در مدیریت بازار
خروج یکجانبه آمریکا از توافق هستهای، بازگشت تحریمهای غیرمنصفانه آمریکا علیه ایران و درنتیجه تشدید مشکلات اقتصادی نظیر افزایش بیرویه نرخ ارز، شتابگیری تورم و کاهش قدرت خرید مردم، انتظارات تورمی و خرید کالا بیش از نیاز مصرفی توسط برخی مصرفکنندگان؛ لزوم اتخاذ تدابیر ویژه و اقدامات لازم برای انتظام بخشیدن به بازار کالا بهخصوص رساندن میزان کالای مورد نیاز مصرفکنندگان به آنها با تاکید بر مولفههای کلیدی همچون لزوم رساندن کالا در زمان مناسب، قیمت مناسب و با کیفیت قابل قبول در شرایط فعلی را بیشتر نمایان میکند. ضمن اینکه مواردی همچون خشکسالی سال جاری، افزایش نرخ ارز و اثرات منفی آن بر قیمت گوشت وارداتی، قاچاق دام زنده به کشورهای همسایه بهدلیل قیمت و کیفیت مناسبتر آن، تغییر الگوی قاچاق دام از ورود به کشور به خروج از ایران به برخی کشورهای همسایه (برعکس شدن ماجرا در شرایط فعلی عمدتا بهدلیل افزایش نرخ ارز)، مدیریت نامناسب صادرات از جمله صادرات دام زنده از ایران به کشورهای همسایه، اهمیت مدیریت بیشتر بازار گوشت قرمز را دو چندان میکند.
مطالعه تجربیات جهانی در کشورهای مختلف اعم از توسعه یافته و درحال توسعه حاکی از اثربخشی بیشتر سیاستهای تنظیم بازار از طریق فروشگاههای زنجیرهای نسبت به بخش سنتی است. ضمن آنکه در این فروشگاهها، بهدلیل استقرار سیستم متمرکز، امکان نظارت و بازرسی و رسیدگی به تخلفات و سوء استفادههای احتمالی آسانتر بوده و هزینههای کمتری در برخواهد داشت. بدینروی، فروشگاههای زنجیرهای میتوانند بهعنوان ابزاری با قابلیت کنترل پذیری بالاتر در مدیریت بازار مورد توجه قرار گیرند.
به عنوان یک نمونه موفق در خصوص امکان برخورداری از ظرفیت فروشگاههای زنجیره ای در مدیریت بازار کالاهای حساس و ضروری میتوان به تجربه فروشگاه وال مارت آمریکا در توزیع محصولات غذایی در مناطق کمتر برخوردار اشاره کرد که با همکاری وزارت کشاورزی این کشور، ایجاد بیش از 300 فروشگاه جدید با هدف دسترسی آسانتر مردم این مناطق به محصولات غذایی با قیمتهای مناسب تا پایان سال 2016 میسر شد. یا به عنوان یک نمونه دیگر میتوان به تجربه سافال بهعنوان یکی از بزرگترین شبکههای تولید و توزیع محصولات غذایی بهویژه لبنیات در یکی از ایالتهای هندوستان اشاره کرد. این شبکه که دارای بالغ بر 400 شعبه فروشگاهی است در سال 2016 علاوه بر توزیع محصولات تخصصی خود، جهت تنظیم بازار محصولات ضروری کشاورزی همچون سبزیجات و صیفیجات در شرایط بروز قیمتهای تقویمی، کمکهای گستردهای به دولت با استفاده از شبکه در اختیار خود و پایش مستمر توزیع مویرگی صورت گرفته از طریق این شبکه انجام داد.
در همین ارتباط و در خصوص تجربه ایران یعنی نقش موثر فروشگاههای زنجیرهای در مدیریت بازار گوشت قرمز بهعنوان یکی از کالاهای اساسی و بهمنظور ممانعت از افزایش قیمت گوشت قرمز در بازار باید گفت بر اساس اطلاعات اخذ شده از دفتر برنامهریزی، تامین، توزیع و تنظیم بازار وزارت صنعت، معدن و تجارت در حال حاضر بهصورت میانگین در هر روز حدود 110 تن گوشت گوسفندی گرم در استان تهران توزیع میشود. در خصوص سهمیه گوشت گوسفند گرم وارداتی از نوع تنظیم بازاری برای تهران باید گفت این سهم حدود 30 درصد از کل سهمیه کل کشور(330 تن روزانه) میباشد. دلیل درنظر گرفتن این سهم برای تهران، ملاحظات سیاستگذاری از جمله تاکید بر عدم انتقال تقاضای تهران به سایر استانها بهدلیل جمعیت زیاد ساکن در آن، خارج کردن تقاضای بالای این شهر از بازار دام کشور و متعادل ساختن نرخ دام زنده است.
در خصوص قیمت گوشت گوسفندی گرم تنظیم بازاری باید گفت این گوشت با قیمت تعزیراتی و با رعایت حاشیه سود مصوب حدود 8 درصد عرضه میشود. علت تفاوت قیمت انواع گوشت گرم گوسفندی تنظیم بازاری نیز به تفاوت قیمت تمام شده گوسفند گرم وارداتی از کشورهای مبدا همچون استرالیا و آسیای میانه، اختلاف قیمت گوشت فله و بسته بندی شده و از همه مهمتر تفاوت قیمت فیله، راسته، ران، دست و غیره است که بدیهی میباشد.
در خصوص متولیان مربوط باید گفت این مهم با همکاری وزارت جهاد کشاورزی از طریق شرکت پشتیبانی امور دام کشور (متولی تامین) و وزارت صنعت، معدن و تجارت در شبکه خرد صورت میپذیرد. از کل رقم فوق که به سازمان میادین میوه و تره بار، فروشگاههای قصابی و فروشگاههای زنجیره ای توزیع می شود، باید گفت ، بالغ بر 60 تن آن (معادل 60 درصد) از طریق فروشگاههای زنجیرهای بهدست مصرفکننده میرسد. مهمترین فروشگاههای دخیل در حوزه تنظیم بازار گوشت قرمز در مقطع کنونی شامل هایپراستار، هایپرسان، اتکا، شهروند، رفاه، سپه، افق کوروش، هفت و جانبو میباشند.
نکته حائز اهمیت آن است که حدود 20 تن از کل رقم مزبور توسط سه فروشگاه برتر تخفیفی توزیع میگردد. در این میان اگرچه سهم سه فروشگاه تخفیفی در تامین گوشت موردنیاز مردم با توجه به تعداد شعب، امکانات و تجهیزات فروشگاهی متفاوت است، اما نقش پررنگ مجموع آنها در تامین گوشت موردنیاز مردم را نمیتوان نادیده گرفت. به لحاظ آماری این سهم برای فروشگاههای تخفیفی بهترتیب عبارت است از: افق کوروش(70 درصد اعم از شقه و نیم شقه)، هفت (20 درصد بهصورت بستهبندی) و جانبو (10 درصد اعم از شقه و نیم شقه). اهمیت این فروشگاهها در تنظیم بازار گوشت قرمز یا سایر محصولات اساسی زمانی روشنتر میگردد که باید به این امر توجه داشت که تعداد شعب فروشگاههای تخفیفی کشور تا تاریخ 19/4/1397 بالغ بر 1784 شعبه بوده است و این تعداد فروشگاهها میتوانند نقش مهمی در توزیع مویرگی کالاهای اساسی و مدیریت بازار داشته باشند.
البته نباید از نظر دور داشت مجموع گوشت قرمز مورد نیاز کشور در سال 1397 بر اساس برآوردهای انجام شده توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت، سالانه حدود 933 میلیون تن (با احتساب 81.16 میلیون نفر جمعیت کشور و سرانه مصرف حدود11.5 کیلوگرم سالانه و بدون درنظر گرفتن کاهش تقاضای گوشت بهدلیل افزایش قیمتها در برهه کنونی) است که فقط بخش کوچکی از آن(حدود 11 درصد) از محل گوشت تنظیم بازاری و مابقی از طریق کشتار دام داخلی تامین میشود. اگرچه این سهم در حال حاضر ممکن است چشمگیر نباشد، اما باید توجه داشت این امر برای شرایط مقطعی حاضر طراحی شده است و بدیهی است با توجه به مجهز بودن فروشگاههای زنجیرهای به زنجیره سرد ظرفیت این نوع فروشگاهها در توزیع اقلام حساس و ضروری از جمله گوشت قرمز میتواند افزایش قابل توجهی داشته باشد.
در نهایت با توجه به نقش پررنگ فروشگاههای زنجیره ای به خصوص فروشگاههای تخفیفی در توزیع کالاهای اساسی با قیمت مصوب دولت، تسهیل فرآیندهای کسب وکاری در این نوع فروشگاهها باید بهعنوان یکی از اولویتهای اصلی تصمیمسازان و برنامهریزان شبکه توزیع کالا در ایران قرار گیرد. ضمن اینکه همزمان تمهیداتی بهعمل آید تا نسبت به ساماندهی واحدهای خرده فروشی سنتی بهمنظور بهرهگیری از ظرفیت این واحدها در مدیریت بازار نیز اقدام لازم بهعمل آید.
زهرا آقاجانی، عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی