از بازار بالقوه محصولات غذایی کشورهای همسایه غافلیم

با توجه به اهمیت صنعت محصولات غذایی، نکات زیر در خصوص  بازار محصولات غذایی کشورهای همسایه و ظرفیت‌های صادراتی ایران قابل ارایه است: 

1. اهمیت صادرات 6 میلیارد دلاری محصولات غذایی با سهم 14 درصد در صادرات غیرنفتی کشور: تجارت سالانه محصولات غذایی کشور طی دهه اخیر بین 14 تا 18.3 میلیارد دلار در نوسان بوده است که با توجه به حجم سه هزار میلیارد دلاری تجارت جهانی در این حوزه، سهم ایران تنها 5/0 درصد از بازار جهانی است.
2. بازار 112 میلیارد دلاری کشورهای همسایه در بازار جهانی محصولات غذایی و ضرورت ارتقای سهم حدود 5 درصدی ایران در آن بازار: از کل بازار بیش از 3 هزار میلیارد دلاری محصولات غذایی جهان، حدود 112 میلیارد دلار (کمتر از 4 درصد) مربوط به 15 کشور همسایه ایران (شامل پاکستان، افغانستان، ترکمنستان، روسیه، قزاقستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه، عراق، کویت، عربستان، قطر، بحرین، امارات متحده عربی و عمان) با جمعیتی حدود 600 میلیون نفر می‌باشد. سهم ایران از این بازار 112 میلیارد دلاری 4 تا 5 درصد (حدود 6 میلیارد دلار) است.
3. نقش چشمگیر کشورهای همسایه در رشد هفت برابری صادرات محصولات غذایی ایران طی دو دهه اخیر: صادرات محصولات غذایی از 873 میلیون دلار (در سال 1377) به به بیش از 6 میلیارد دلار در سال 1399 رسیده است که افزایشی 7 برابری محسوب می‌شود، در این میان سهم کشورهای همسایه از کل صادرات ایران از 51 درصد در سال 1377 به 73 درصد در سال 1399 قابل توجه بوده است.
4. تمرکز صادرات محصولات غذایی ایران بر بازار 11 میلیارد دلاری عراق و ضرورت احیای بازارهای عربستان سعودی و بحرین در مجموع با اندازه بیش از 20  میلیارد دلار: طی سال‌های اخیر کشور عراق (با سهم 53 درصد و به ارزش 2.6 میلیارد دلار) مقصد بیش از نیمی از صادرات محصولات غذایی ایران به خود بوده است و کشورهای افغانستان (15درصد)، پاکستان (8 درصد) و امارات متحده عربی (7 درصد) در رتبه های بعدی قرار دارند.
5. تمرکز صادرات محصولات غذایی و کشاورزی ایران به کشورهای همسایه بر پنج گروه میوه‌‌ و آجیل خوراکی، سبزیجات، محصولات لبنی، فراورده‌های سبزیجات و محصولات شیرینی‌‌پزی: در بین گروه‌های کالایی مختلف محصولات غذایی و کشاورزی، بیشترین تقاضای این کشورها از ایران متمرکز بر محصولاتی از قبیل میوه و آجیل ( کد08) با سهم 10 درصد، سبزیجات خوراکی و ریشه‌ها (کد07) با سهم 14.9درصد و محصولات لبنی و تخم مرغ و عسل و...(کد04) با سهم 5.8 درصد است که بیش از 75 درصد صادرات محصولات غذایی ایران را به خود اختصاص می‌دهد، اما در مقابل حدود یک چهارم نیازهای وارداتی کشورهای مذکور را تشکیل می‌دهد.
6. ضرورت توجه به سهم و جایگاه رقبای منطقه‌ای مانند ترکیه و عربستان سعودی در بازار محصولات غذایی و کشاورزی 15 کشور همسایه: علاوه بر کشورهای برزیل، هند، آمریکا و روسیه به عنوان مهمترین تامین‌کنندگان نیازهای 15 کشور همسایه در محصولات غذایی، کشورهای ترکیه و عربستان سعودی نیز با توجه به سرمایه‌گذاری قابل ملاحظه در حوزه کشاورزی و صنایع غذایی، رقبای مهم منطقه‌ای برای صادرات ایران محسوب می‌شوند. این موضوع در زمینه‌ پتانسیل‌های صادراتی محصولات غذایی و کشاورزی ایران مشهورد تر است، بطوری که به عنوان مثال در صادرات میوه‌های خوراکی (کد 08) ترکیه (با سهم 10 درصد) رقیب نزدیک ایران (با سهم 9.7 درصدی) و در سبزیجات و نباتات (کد 07) نیز ترکیه (با سهم 4 درصد) به عنوان رقیب ضعیف‌تر ایران (با سهم 14.9 درصدی) و در زمینه محصولات لبنی ( کد 04) کشورهای عربستان سعودی (با سهم 9 درصد) و ترکیه (با سهم 6 درصد) رقیب قوی تر از ایران (با سهم 5.8 درصد)، در زمینه فراورده‌های سبزیجات نیز ترکیه و عربستان سعودی هر کدام با سهم 6 درصد رقیب ضعیف‌تر ایران (با سهم 11.6 درصد) و در محصولات شیرینی‌پزی (کد 19) ترکیه (با سهم 10 درصد) رقیب قوی‌تر و عربستان سعودی (با سهم 5 درصد) رقیب ضعیف‌تر ایران (با سهم 6.7 درصد) هستند.

ملاحضات مربوط به توسعه صادرات محصولات کشاورزی

• ضرورت حفظ سهم ایران در بازار عراق با استفاده از ظرفیت موافقت‌نامه‌های تجاری؛
• استفاده از ظرفیت‌های موافقت‌نامه ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا جهت توسعه صادرات محصولات غذایی وکشاورزی؛
• ضرورت لحاظ محدویت‌ منابع آبی کشور در صادرات محصولات کشاورزی و جایگزینی محصولات فراوری شده؛
• ضرورت توجه به تنوع مبادی وارداتی در تامین محصولات آب‌بر بویژه از طریق کشت فراسرزمینی؛