تاریخ:

خرداد 1394

نویسنده:

مرکز مطالعات بهبود بهره وری

کلیدواژه ها:

تحولات - بهره‌وری بخش‌- صنعت - معدن - تجارت

در سال‌های اخیر نرخ‌های رشد ارزش افزوده بخش‌های صنعت و تجارت (بازرگانی) به قیمت ثابت منفی شده است و در رکود اقتصادی ایران نقش زیادی داشته است. یکی از راههای برون‌رفت از رکود، ارتقای بهره‌وری است که در سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی توسط مقام معظم رهبری نیز مورد تاکید قرار گرفته است. در مطالعه حاضر، تحولات بهره‌وری بخش‌های صنعت، معدن، بازرگانی، هتل و رستوران و خدمات مستغلات، کرایه و کسب و کار مورد بررسی قرار گرفته است تا بتوان راهکارهایی برای ارتقای بهره‌وری در این فعالیت‏ها ارایه نمود. نتایج بررسی انجام شده طی سال‏های 1375-1391 نشانگر آن است که صنایع 10 نفر کارکن و بیشتر در مقایسه با معادن در حال بهره‌برداری از عملکرد بهتری در استفاده بهینه از منابع برخوردار بوده‌اند. بخش صنعت از سال 1388 وارد مرحله تنزل بهره‌وری کل عوامل شده است که مهمترین دلایل آن کم توجهی به فعالیت‌های تحقیق و توسعه، نوآوری و آموزش، تشدید تحریم‌های بین‏المللی و کاهش سهم صادرات از ارزش ستانده و در نتیجه افزایش ظرفیت‌های بیکار و قیمت تمام شده محصولات بوده است. نکته در خور توجه آن است که هم ارزش افزوده و هم بهره‌وری کل عوامل بخش معدن در سال‏های اخیر نه تنها کاهش نیافته، بلکه افزایش نیز داشته است. در بین فعالیت‏های خدماتی مرتبط با وزارت صنعت، معدن و تجارت، بخش بازرگانی عملکرد موفقی در استفاده کارآمد از منابع داشته است. در بین فعالیت‌های بازرگانی، واحدهای بزرگ غیرصنفی مانند فروشگاه‌های بزرگ زنجیره‌ای، تعاونی‌های مصرف، شرکت‏های صادرات و واردات و شرکت‏های پخش کالا از بهره‌وری بالاتری نسبت به واحدهای صنفی سنتی برخوردار هستند و با توسعه این واحدها می‌توان به ارتقای بهره‌وری بخش بازرگانی کمک کرد. افزون‌براین، با حمایت از فعالیت‌های تحقیق و توسعه در تشکل‌های صنفی، آموزش‌های مهارتی کارکنان، ارتقای مهارت‏های تخصصی مدیران و رفع موانع استفاده گسترده‌تر از تجارت الکترونیکی، پتانسیل بالایی برای ارتقای بهره‌وری بخش بازرگانی وجود دارد. یافته دیگر آن که، بخش‌های هتل و رستوران و خدمات مستغلات، اجاره و کسب و کار برای مدت طولانی با کاهش بهره‌وری مواجه بوده‌اند که یکی از دلایل مهم آن، کاهش اعتماد مردم به خدمات بنگاه‌های خدماتی است. در بخش هتل و رستوران، کاهش قدرت خرید مردم و تقاضای آنها برای استفاده از خدمات هتل و رستوران، کاهش جذب توریست، نامشخص بودن کیفیت خدمات در فعالیت رستوران‌داری و کم توجهی به ارتقای کیفیت خدمات در بخش هتل و رستوران، از جمله دلایل تنزل بهره‌وری است. اجرای طرح اعطای نشان کیفیت خدمات به رستوران‌ها و نظارت بر کیفیت خدمات آنها می‌تواند در ارتقای بهره‌وری آنها موثر باشد. تنزل بهره‌وری در بخش خدمات مستغلات، اجاره و کسب و کار، عمدتاً ریشه در عواملی مانند تراکم بیش از حد بنگاه‌های املاک و مستغلات، استفاده ناقص از ظرفیت صادرات خدمات فنی و مهندسی و پایین بودن کیفیت خدمات شرکتهای ارایه دهنده خدمات مشاوره بهبود بهره‌وری دارد. با ایجاد کلینیک‌های تخصصی و اختصاصی بهبود بهره‌وری و نظارت بر کیفیت عرضه خدمات آنها، فراهم نمودن بسترهای مناسب برای حضور شرکت‏های خدمات مشاوره خارجی در داخل، تعامل سازنده با اقتصاد جهانی و کمک به بازاریابی بین‌المللی شرکت‏های صادرکننده خدمات فنی و مهندسی و توجه بیشتر به ارتقای کیفیت خدمات و برند‌سازی، می‌توان موجبات افزایش بهره‌وری در این بخش را فراهم نمود. نتایج مقایسه تطبیقی با کشورهای منتخب عضو OECD نشانگر آن است که بخش صنعت ایران به رغم بهره‌وری نیروی کار بالاتر نسبت به کشورهایی مانند چین و ترکیه، ولی دارای توان رقابت‌پذیری پایینی در بازار جهانی است و نتوانسته از این مزیت در بازارهای جهانی استفاده نماید که یکی از دلایل آن کم‌توجهی به فعالیت‌های تحقیق و توسعه و نوآوری است. در بخش معدن نیز وضعیت مشابهی وجود دارد. در مورد بخش بازرگانی، بهره‌وری پایین‌تر این بخش نسبت به کشورهای منتخب، عمدتاً بدلیل عدم توسعه فروشگاه‌های بزرگ زنجیره‌ای، شرکتهای تخصصی صادرات و واردات(مانند شرکتهای مدیریت صادرات)، شرکتهای پخش کالا، کم توجهی به فعالیت‌های تحقیق و توسعه، عدم استفاده گسترده از تجارت الکترونیکی و سطح پایین دانش تخصصی مدیران است. بهره‌وری پایین بخش هتل و رستوران ایران نیز ریشه در عواملی مانند جذب کمتر توریست، سطح پایین‌تر کیفیت خدمات، عدم توجه به برندسازی در رستوران‌داری و مشخص نبودن سطح کیفیت خدمات رستورا‌ن‌ها و فقدان جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در این زمینه دارد. در انتهای گزارش، راهکارهایی برای ارتقای بهره‌وری در بخش‌های صنعت، معدن، بازرگانی، هتل و رستوران و خدمات مستغلات، اجاره و کسب و کار پیشنهاد شده است.