تاریخ:

مرداد 1395

نویسنده:

حسن ثاقب, میترا رحمانی, حمیدرضا محبی

کلیدواژه ها:

موافقت‌نامه‌های تجاری، تجارت کالا و خدمات

امروزه موافقت‌نامه‌های تجارت ترجیحی و آزاد، نقش مؤثری در گسترش تجارت کالاها و خدمات در سطح بین‌المللی دارند و به‌عنوان ابزاری متداول در برنامه‌ریزی‌های تجاری و ایجاد تسهیل تجارت و بخصوص زمینه‌سازی در جهت پیوستن به سازمان جهانی تجارت، مورداستفاده قرار می‌گیرد. کشور ما نیز از سال 1384 تاکنون در سطوح دوجانبه با 9 کشور ازبکستان، پاکستان، تونس، کوبا، بوسنی هرزگوین، قرقیزستان، بلاروس، ترکیه و افغانستان موافقت‌نامه تجارت ترجیحی و با کشور سوریه موافقت‌نامه تجارت آزاد منعقد و اجرایی نموده است. در این گزارشی عملکرد موافقت‌نامه‌های مذکور بررسی و تحلیل گردیده که اهم یافته‌های آن به شرح زیر است: 1- مجموع تجارت ایران با شرکای تجاری فوق حدود 7/5 میلیارد دلار (8/7 درصد از کل ارزش تجارت ایران در سال 1394) بوده است که به دلیل عدم توجه به شرکای تجاری طبیعی در هنگام انعقاد موافقت‌نامه‌ها، بخش اعظم آن به کشورهای ترکیه (80 درصد) و پاکستان (16 درصد) اختصاص داشته و کمتر از 4 درصد مربوط به سایر کشورها بوده است. به‌علاوه پس از اجرای موافقت‌نامه‌ها ارزش تجارت با شرکای تجاری طبیعی و عمده ایران مانند ترکیه و پاکستان، مثبت و با سایر شرکا رو به افول بوده است. 2- انتظار این بوده است که پس از اجرای موافقت‌نامه‌ها و اعمال تخفیف‌ها تعرفه‌ای، تغییری در روند تجارت حاصل شود. بااین‌وجود، بررسی روند تجارت ترجیحی حاکی است طی دوره 94-1383 تغییر محسوسی در سهم و جایگاه ارزش تجارت اقلامی ترجیحی مشاهده نشده است؛ بطوریکه در کل تجارت ایران با شرکای ترجیحی، واردات غیر ترجیحی (49%) بیشترین سهم و پس از آن صادرات غیر ترجیحی (29%) و واردات و صادرات هرکدام تنها سهمی معادل 11 درصد را داشته‌اند. 3-در تائید اثرات مثبت روابط سیاسی سازنده بر افزایش روابط تجاری، مشاهده می‌شود که روند تجارت ایران با سوریه در قالب موافقت‌نامه تجارت آزاد (تا پیش از جنگ)، مثبت و به نفع صادرات ایران بوده است. در پایان به‌منظور بهینه‌سازی ابزار موافقت‌نامه‌های تجاری در جهت توسعه تجارت و به‌ویژه‌ صادرات کشور، پیشنهاد می‌شود بازنگری لازم برای توسعه پوشش کالایی در موافقت‌نامه تجارت ترجیحی با ترکیه و پاکستان انجام پذیرد. همچنین افزایش تعداد موافقت‌نامه‌های تجارت ترجیحی با شرکای عمده تجاری نظیر عراق و گسترش و توسعه این موافقت‌نامه‌ها به سطحی فراتر از کاهش‌های تعرفه‌ای، از جمله پوشش خدمات و اقدامات تسهیل تجارت پیشنهاد می‌شود.