تاریخ:

1390

مجری:

سمانه قلی‌پور

کلیدواژه ها:

تنظیم بازار، تولید،‌مصرف، تجارت، قیمت،‌ بازار جهانی و داخلی، سیاستهای

برای اصلاح نظام تهیه و توزیع گوجه فرنگی کشور جهت بهبود و توسعه تولید و بازاریابی محصول و حمایت از اشتغال در تولید، فرآوری، بسته‌بندی و دیگر موارد مرتبط با بازار گوجه فرنگی در جهت حمایت از مصرف‌کنندگان و تولید کنندگان موارد ذیل پیشنهاد می‌شود: 1-با توجه به نوسانات تولید و قیمت گوجه فرنگی در داخل و تاثیر آن بر سایر مولفه‌های اقتصادی، می‌باید یکی از اقدامات اساسی دولت در این زمینه، حمایت از تولید داخلی و مصرف از طریق سیاستهای حمایتی نظیر خرید تضمینی محصول یا ذخیره‌سازی به موقع به خصوص در فصل برداشت و همزمان با کاهش قیمت فروش برای کشاورزان باشد، تا از این طریق کشاورزان در فصل برداشت و عرضه با افت شدید قیمت و تبعات ناشی از آن و مصرف کنندگان با افزایش قیمتها در فصول غیربرداشت مواجه نگردند. چرا که در مورد گوجه‌فرنگی تاکنون سیاستهایی نظیرخرید تضمینی، ذخیره‌سازی، توزیع و... به کار گرفته نشده و تنها سیاست‌های حمایتی دولت از آن در قالب اعطای یارانه به نهاده‌های تولید آن (کود و سم و بذر) و تا حدودی بیمه محصول کشاورزی بوده که پس از اتخاذ سیاست‌های آزادسازی نهاده‌ها، بسیار محدودتر شده است. 2-با توجه به وابستگی حجم تولید به فصل برداشت و ایجاد نوسانات هر ساله تولید و در نتیجه قیمت گوجه فرنگی در فصل زمستان که برنامه‌ریزی برای مصرف و صادرات را طی سالهای مورد بررسی با اختلال مواجه نموده،‌ لذا یکی از راهکارهای عملی در این ارتباط استفاده از ظرفیتهای موجود عرضه محصول در مناطق گرمسیری به دلیل یکسان نبودن زمان عرضه در این مناطق با عرضه در سایر نقاط کشور است که با یک برنامه‌ریزی مناسب می‌توان از موقعیت این گونه بازارها در جهت به تعادل رساندن بازار استفاده کرد. در این ارتباط به تولید گوجه در برخی مناطق جنوبی کشور نظیر هرمزگان باید اشاره نمود که می تواند با ایجاد تعادل در قیمت محصول در فصول زمستان و اوایل بهار و به منظور حمایت از کشاورزان و از نوسان شدید تولید و قیمت محصول، جلوگیری کند.(نیاز به برنامه‌ریزی منسجم برای تولید و بازاریابی گوجه فرنگی بر اساس شناسایی پتانسیلهای منطقه و خصوصیات محصول از نظر خواص انبارداری، فرآوری و...). 3-تلاش برای یافتن و معرفی ارقام جدید گوجه فرنگی در مناطق مختلف براساس نیاز بازار و شرایط آب و هوایی محل تولید. (نظیر استفاده از ارقام مطلوب‌ انبارداری در مراکزی که در آنها کارخانه های تبدیل وجود دارد) 4-افزایش اعتبارات و تسهیلات تخصیصی به خصوص در زمینه افزایش فعالیتهای ترویجی- آموزشی و تحقیقات کشاورزی به واسطه پایین بودن سطح آگاهی کشاورزان سنتی و سایر عوامل بازاررسانی و در نتیجه ارتقا بهره‌وری در مراحل تولید تا بازاررسانی. (مثلاً نیاز به ارایه آموزش کشاورزان در راستای افزایش کیفیت محصول تولیدی از طریق ایجاد مهارت‌های فنی در کشت یا استفاده از بسته‌بندی مناسب در تمام سطوح عرضه) 5-ساخت، تجهیز و نوسازی انبارهاو سردخانه‌های بزرگ با تهویه مناسب و شرایط مطلوب و توجه بیشتر به سرمایه گذاری در این خصوص برای نگهداری محصول در مراکز تولید و کشت و در سطح عمده فروشی به منظور حفظ کیفیت محصول و حتی‌المقدور کاهش ضایعات آن و همچنین افزایش امکان دسترسی به تکنولوژیهای روز و ماشین‌آلات خدماتی مانند درجه بندی و... به علاوه توجه به سرمایه‌گذاری در خرید وسایل مناسب حمل محصول با توجه به فسادپذیری آن نظیرکامیونهای سردخانه دار و کانتینرهای مخصوص حمل این نوع محصولات به منظور کاهش میزان ضایعات در همچنین توجه بیشتر به مقوله درجه بندی و بسته بندی گوجه فرنگی. 6-با توجه به وجود مزیت نسبی تولید گوجه‌فرنگی در داخل و بالاتر بودن عمکرد تولید گوجه‌فرنگی در کشور نسبت به میانگین جهانی آن، می‌توان راهبرد توسعه تولید و صادرات محصول را نیز پیشنهاد داد. به منظور توسعه صادرات گوجه‌فرنگی علاوه بر افزایش بهره‌وری در مصرف آب می‌باید بر تولید گوجه‌فرنگی مناسب برای صادرات تاکید گردد، در واقع زنجیره تامین گوجه‌فرنگی مخصوص صادرات، شامل انتخاب نوع بذور مناسب صادرات و کاشت آن تا تقسیم و تخصیص اراضی مناسب برای کاشت و تامین سایر شرایط فنی کشت می‌باشد، همچنین در روند انجام این فرآیند سرمایه‌گذاریهای خاص در بخش تحقیق و توسعه نوع صادراتی، توجه به مقوله بسته‌بندی، درجه‌بندی، بازارشناسی و بازاریابی مناسب و... نیز می‌باید مورد توجه قرار گیرد. نکته دیگر در این خصوص توجه به توسعه تولید و صادرات گوجه‌فرنگی مبتنی بر الگوهای کشت سبز و توجه به جنبه‌های اساسی در بهینه‌سازی مصرف سموم و کودهای شیمیایی دفع آفات و استفاده مناسب از آنها به منظور توسعه کشت پایدار محصول است. همچنین در این راستا، دولت می‌تواند برای حمایت از صادرات گوجه‌فرنگی و فرآورده‌های آن سیاستهای تشویقی مناسب اعمال نماید. مثلا با در اختیار گذاشتن تسهیلات بانکی با بهره پایین از تولیدکنندگان صادرکننده حمایت نماید و یا به منظور تشویق تولیدکنندگانی که محصولات آنها صادر می‌گردد، معادل ارزش صادرات آنها، بخشی از تسهیلات بانکی برای آنها بدون بهره در نظر گرفته شود.البته تشویق صادرات نیازمند فراهم بودن ساختارهای صادراتی مناسب نظیر توجه به ناوگانهای مناسب حمل و نقل و سرمایه‌گذاری در زمینه بهسازی و نوسازی ماشین‌آلات مخصوص حمل محصول و همچنین ایجاد انبارها و سردخانه‌های مناسب در مبادی تولید و عرضه آن و پیش شرط دیگر در این زمینه فراهم آوردن شرایطی جهت به حداقل رساندن نوسانات قیمت گوجه‌فرنگی از طریق ایجاد تقویم منظم کشت و برنامه‌ریزی پایدار و کوتاه شدن دست واسطه‌گران می‌باشد. 7-افزایش نقش نظارتی نهادهایی مانند شهرداریها و همچنین شرکت نماینده شرکتهای تعاونی شامل تولید کنندگان در تصمیم‌گیریهای کمیته نرخ گذاری میادین میوه و تره‌بار به منظور افزایش قدرت چانه زنی تولید کنندگان در مقابل میدانداران. چراکه در بسیاری از استانهایی که محصول گوجه‌فرنگی تولید می‌شود در بازارهای سر مزرعه و میادین گوجه‌فرنگی، به دلیل پایین بودن قدرت نفوذ کشاورزان در تعیین قیمتها به آنها اجحاف صورت می‌گیرد و روابط ناعادلانه‌ای در خرید محصول از کشاورزان حاکم است. مثلاً بیشتر تولیدکنندگان گوجه‌فرنگی به‌منظور تامین نیاز مالی، به ناچار به میانداران مراجعه نموده و آنها نیز اگرچه با ارایه منابع مالی بدون اخذ بهره به کشاورزان کمک می‌کنند اما به طور کاملا غیرمستقیم از طریق تعیین افت بیشتر و افزایش درصد حق‌العمل، در بیشتر موارد این بهره جبران می‌گردد. 8-تشکیل تعاونیهای تولید و توزیع (بازاریابی) محصول شامل تولیدکنندگان و عمده فروشان با توجه به نقش پررنگ عوامل واسطه‌ای غیرضروری در برخی مناطق تولید به منظور تعدیل سهم هر یک از عوامل بازاررسانی و همچنین افزایش قدرت چانه زنی تولیدکنندگان و کاهش هزینه های بازاررسانی که در نهایت هم منافع تولیدکننده و هم منافع مصرف‌کنندگان را به دنبال دارد. (تشکلی منسجم در امر تولید و فرآوری گوجه فرنگی به منظور مدیریت تولید از مرحله تولید تا فروش و تدوین برنامه‌ریزی جامع براساس نیازسنجی بازار و پتانسیلهای تولید منطقه و در نتیجه حداکثر سازی سود کشاورزان و تولیدکنندگان محصول و تامین شرایطی که فعالیت واسطه‌گران محدود گردیده و نتوانند از نوسانات حاکم بر بازار سوء‌استفاده نمایند.) 9-با توجه به نوسانات قیمت گوجه‌فرنگی در فصول برداشت و غیربرداشت و تکرار این روند طی سالهای متمادی، دولت می‌تواند از این مساله استفاده کرده و با انجام کارشناسی‌های دقیق با اعمال تعرفه فصلی بر واردات محصول در زمان برداشت و فراوانی عرضه (تقریباً طی ماههای خرداد تا آذر) از تولیدکنندگان حمایت به عمل آورد و در فصل غیر برداشت (تقریباً دی تا اردیبهشت) به‌منظور حمایت از مصرف‌کنندگان تعرفه فصلی را در کمترین میزان اعمال نماید تا بدین طریق بتواند نوسانات بازار را نیز کنترل نماید، البته این روش به عنوان یکی از راهکارهای فرعی پیشنهادی مطرح است. 10- با توجه به مشکلات مالی کشاورزان و عدم توانایی آنها برای استفاده از تکنولوژیهای به روز کشت و به کارگیری نهاده‌های تولید متناسب با نوع مصرف محصول در آینده و همچنین شرایط محل تولید، همچنین به کارگیری روشهای نوین استفاده بهینه از منابع به خصوص منابع آبی کشور با توجه به نیاز محصول گوجه به آب و همچنین شرایط آب و هوایی کشور در قطبهای عمده تولید با توجه به مقتضیات مکان تولید و نیازسنجی بازار و سپس بر اساس آن انتخاب نوع بذر، پیشنهاد می‌شود به منظور بهبود کشت این محصول در کشور و توسعه کشت گلخانه‌ای از طریق وزارت کشاورزی و بانک کشاورزی اعتبارات و تسهیلات مناسب در اختیار کشاورزان، برای بهبود تولید محصول قرار گیرد. چراکه عمدتا بسیاری از کشاورزان مجبورند عمده سرمایه‌گذاری خود را صرف دارایی‌های ثابت کنند و در نتیجه سرمایه در گردش کشاورز که می‌تواند پشتوانه ریسک بازار باشد محدود خواهد بود. به علاوه عمده کشت این محصول در زمینهایی پراکنده و کوچک صورت می‌گیرد و عمده تولیدکنندگان این محصول در دریافت اعتبارات و تسهیلات بانکی قدرت و نفوذ چندانی ندارند و در نتیجه دسترسی آنها به منابع مالی محدودتر است. برای استفاده صحیح از این تسهیلات، نیز لازم است نظارت، بازرسی و کنترل اصولی و صحیح بر توزیع و مصرف این گونه تسهیلات با نرخ سود حمایت شده، انجام گیرد. 11-توجه به احداث واحدهای تبدیل و فرآوری محصولات کشاورزی نظیر کارخانجات تولید رب و سس گوجه‌فرنگی و... در مناطق نیازمند آن با توجه به پتانسیلهای تولید در منطقه همچنین توجه به مکان‌یابی صحیح صنایع تبدیلی و تکمیلی و حتی‌المقدور نزدیکی آنها به مزارع یا محلهای تولید به منظور پیشگیری از ایجاد ضایعات محصول موردنظر. در این ارتباط به خصوص توجه بیشتر به استانهایی نظیر کرمان (بخصوص در شهرستانهای جیرفت و کهنوج) استان فارس (شهرستان کازرون) و بوشهر (دیر) که در آنها هرساله حجم بسیاری از محصول به دلیل نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی به صورت ضایعات دفع می شود، ضروری‌تر است. این در حالی است که کاهش ضایعات محصولات کشاورزی همواره در برنامه‌های توسعه کشور مدنظر مسوولان بوده لذا از این طریق نه تنها از صرف هزینه‌های هنگفت ایجاد ضایعات برای کشاورزان و کل اقتصاد پیشگیری خواهد شد بلکه می‌توان از این فعالیت‌های صنعتی، به عنوان فرصت‌های تکمیلی اشتغال، تولید و افزایش درآمد خانوارهای کشاورزی بهره جست. 12- برای اصلاح و نوسازی تجهیزات کارخانجات فرآوری گوجه‌فرنگی لازم است تسهیلات حمایت شده با کنترل، بازرسی و نظارت اصولی و صحیح از طریق وزارت صنایع و بانک‌های مربوطه به‌صورت هدفمند انجام گیرد، چراکه مستهلک و قدیمی بودن دستگاهها نه تنها موجب کاهش کارایی خط تولید بلکه باعث افت در کیفیت محصول نیز خواهد شد. به علاوه با تقویت نقش نهادهای نظارتی بر تولید فرآورده‌های گوجه‌فرنگی از نظر رعایت اصول و استانداردهای سلامت و بهداشت توجه بیشتری معطوف گردد و با متخلفان برخوردهای جدی‌ صورت گیرد. همچنین بازنگری و تدوین مجدد استانداردهای مناسب برای تولید فرآورده‌های گوجه فرنگی در این زمینه می‌باید استانداردهای بهداشتی به‌خصوص در زمینه تولید و بسته‌بندی لحاظ گردد. 13- به طور کلی از آنجا که وضعیت فعلی نظام تهیه و توزیع گوجه فرنگی بر اساس مجموعه سیاستگذاری های گذشته شکل گرفته است، لذا اصلاح آن نیز نه در کوتاه‌مدت بلکه می باید به صورت سیستماتیک همراه با اصلاح سیاستها و جهت‌گیری‌ها و تدوین قوانین و مقررات لازم برای فعالیت در زمینه تولید تا مصرف صورت گیرد.